Het werk in de baksteenfabrieken rond 1900 was zwaar. Alles gebeurde nog met de hand: het mengen van de klei, het vormen van de stenen, het keren van de ongebakken stenen, het torenhoog opstapelen van de oveninhoud. Het sjouwen van de stenen is vermoeiend en er kwam veel bukken en lang staan aan te pas. De werkdagen van 12 tot 14 uur waren normaal.
Men zou dan ook denken dat dit typisch mannenwerk was. Maar er werkten ook veel vrouwen en kinderen. De fabrieksarbeiders kregen slecht betaald en waren straatarm. Uit bittere noodzaak moesten ook de vrouwen en kinderen gaan werken in de fabriek, tegen een veel lager loon dan de mannen. Er waren regelmatig steenfabrikanten die arbeiders dwongen hun oudere kinderen mee te nemen naar de fabriek. Als men niet gehoorzaamde, werden alle gezinsleden ontslagen. Veel oudere meisjes en ongehuwde vrouwen liepen zo een beter betaalde en lichtere baan als dienstmeid mis.
De vrouwen werkten meestal als opzetster: ze moesten de gedroogde stenen oprapen en opstapelen onder afdaken. Dit was buk-, til- en sjouwwerk met een last van circa 18 kilo. Men deed dit 7 à 10 uur per dag en ging daarnaast tussendoor nog naar huis om het huishouden te doen. Dergelijke werkdagen zorgde voor allerlei lichamelijke klachten, zoals gezwollen benen, voeten en enkels, open benen, spataders, menstruatie- en rugklachten.
Van zwangere vrouwen werd verwacht dat ze doorgingen met dit bukken en sjouwen tot vlak voor de geboorte, wat de kans op miskramen verhoogde. Bovendien waren ze meestal 14 dagen na de bevalling al weer aan het werk uit geldnood. Hierdoor konden veel baby’s geen borstvoeding krijgen. Velen kregen darmontstekingen van het leven op pap. De kindersterfte in het eerste levensjaar was circa 30%.
In de loop van de 20ste eeuw werd de baksteenindustrie volledig gemechaniseerd en werden de arbeidswetgeving beter. Van wantoestanden is in onze contreien al lang geen sprake meer. Maar laten we niet vergeten dat dit zware werk in veel landen nog steeds met de hand gebeurt.
Bron: Janssen, G.B. 2008. Twee eeuwen Gelderse bakstenen. De baksteenfabricage in Gelderland in de negentiende en twintigste eeuw. Aalten
Yvonne de Rue, materiaalspecialiste